Tekst van P. Loobuyck

Veel opinie, weinig
feiten
Academici zijn goed geplaatst om met hun
ongebonden standpunten zuurstof in het
debat te brengen, zegt Patrick Loobuyck.
Maar wel met eerbied voor de feiten.
Sinds de verkiezing van Donald
Trump is de discussie over alternatieve
feiten, fake news en het zogenaamde
post-truth-tijdperk niet meer gaan liggen.
Ondanks de overvloed aan infor-
In de rol van wetenschapper laat de academicus idealiter niet doorklinken wat zijn
politieke voorkeur is. belga
(https://dsocdn.akamaized.net/Assets/Images_Upload/2017/11/21/f9790ac6-
PATRICK
LOOBUYCK
Wie? Moraalfilosoof,
verbonden
aan de UAntwerpen
en de UGent.
Wat? Academici
maken te vaak de
fout hun feiten te
presenteren op
een bedje van ideologische
of politieke
voorkeur.
matie waarmee (sociale) media ons
overstelpen, is het niet altijd gemakkelijk
om de feiten op het spoor te komen.
Meningen zijn er in overvloed, maar
zijn ze op feiten gebaseerd? Steeds
meer media lassen een rubriek factcheck
in. Terecht, want feiten doen ertoe.
Als we ons redelijk willen oriënteren
op de toekomst, zinvolle morele en
politieke keuzes willen maken, dan
houden we het best rekening met feiten
– of toch met de voorlopig beste kennis
die we hebben van de wereld, de mens
en het samenleven.
‘Laten we er een reeks van maken en
de lezer helpen’, moet iemand op de redactie
van De Standaard hebben geopperd. Het resultaat,
‘Week van het weten’, lezen we deze week in de krant. De opzet
is schitterend, de uitwerking in de eerste aflevering bedroevend.
Dat je door het woord te geven aan jonge toponderzoekers
van de Jonge Academie zomaar de feiten zou krijgen, is
een naïeve veronderstelling. Academici hebben vaak uitgesproken
politieke en morele meningen en zijn niet altijd in staat die
te verbergen.
Neem het interview met antropoloog Noël Salazar over het
maatschappelijk draagvlak voor migratie (DS 20 november)
(http://www.standaard.be/cnt/dmf20171119_03196089). Hij
loopt duidelijk niet hoog op met mensen die problemen hebben
met migratie en migratie willen beperken. Ik lees veel opinie,
maar weinig feiten. En de feiten en studies die hij noemt, zijn
gekozen in functie van de eigen ideologische voorkeur.
Om hoeveel migranten gaat het? Over welk soort migratie spreken
we? Op welk punt kosten migranten de sociale zekerheid
geld en waar brengen ze op? Klopt de stelling dat seizoenarbeiders
en tijdelijke migratie zelden een maatschappelijk probleem
zijn? Klopt de stelling dat, als we de grenzen openhouden,
er minder migranten in het gastland blijven wonen? Dat
Als de samenleving er
niet op kan
vertrouwen dat ze de
feiten op een min of
meer waardevrije
plaats kan vinden,
verliezen de feiten aan
zeggingskracht en
autoriteit
zijn de vragen die naar feiten kunnen
leiden, maar nauwelijks aan bod
komen.
Of meer of minder migratie wenselijk
is? Of we ons socialezekerheidssysteem
aan het aantal migranten moeten aanpassen?
Dat zijn normatieve vragen
waarop het interview dan weer wel een
antwoord suggereert. De mening van de
academicus volgt echter niet naadloos
uit de feiten. Het is dan ook ironisch
dat net datgene wat de krantenreeks goed uit elkaar wil houden,
voortdurend met elkaar vermengd wordt. Een gemiste
kans.
Lastige asymmetrie
Begrijp me niet verkeerd. Ik zeg niet dat academici zich altijd
tot feiten moeten beperken. Academici zijn goed geplaatst om
publiek te opi niëren. Vanuit hun onafhankelijke positie formuleren
ze vaak ongebonden standpunten die het debat zuurstof
geven. We mogen ook verwachten dat hun normatieve standpunten
oog hebben voor de wetenschappelijke stand van zaken
en dicht bij de feiten zullen blijven.
De academicus botst hier op een lastige asymmetrie: in de
rol van geëngageerde burger kan hij laten doorklinken dat hij
ook academicus is, maar in de rol van wetenschapper laat hij
idealiter niet doorklinken wat zijn politieke voorkeur is. Een
politiek of moreel geladen opiniestuk in de krant zal ik dus ondertekenen
met verwijzing naar mijn academische functie,
maar in het audito rium kan ik maar beter lesgeven alsof ik dat
opiniestuk niet geschreven heb. Je kunt academici vragen naar
hun mening over het draagvlak voor migratie, maar als hen gevraagd
wordt naar de feiten daarover, zou de ideologische opvatting
van de academicus in kwestie daar niet in mogen doorschemeren.
In dat opzicht stond het stuk met Salazar op de verkeerde
plaats. Op de opiniepagina’s was het een mooie bijdrage
geweest.
Eigenwijs kosmopolitisch
Ik maak me hierover steeds meer zorgen. Academici en journalisten
die er niet in slagen om het onderscheid tussen wetenschappelijke
feiten en morele opinies glashelder te houden, bewijzen
zichzelf, de feiten en het publieke debat geen dienst.
Professoren en journalisten worden al zo vaak gepercipieerd als
onderdeel van de elite die de ideeën en verzuchtingen van het
gewone volk minacht en de samenleving een wereldvreemde
ideologie oplegt. Ze zouden een links-progressieve bias hebben
en eigenwijs kosmopolitisch zijn. Met dit populistische denkschema
is het sowieso gemakkelijk om professoren en journalisten
in diskrediet te brengen. In dat opzicht is het geen overbodige
luxe een helder onderscheid te blijven maken tussen feiten
en waarden, tussen wetenschap en moraliteit, tussen onderzoek
en opinie, tussen de rol als wetenschapper en de rol als
ideoloog of publieke intellectueel.
Academici, zowel van linkse als rechtse signatuur, maken te
vaak de fout hun feiten te presenteren op een bedje van ideologische
of politieke voorkeur. Hun morele pose en ideologische
achtergrond staan soms zelfs het vrij en kritisch argumenteren
op basis van feiten in de weg. Dat is contraproductief omdat de
mensen die er een andere politieke voorkeur op nahouden academici
en hun feiten gaan wantrouwen. Als de samenleving er
niet op kan vertrouwen dat ze de feiten op een min of meer
waardevrije plaats kan vinden, verliezen de feiten aan zeggingskracht
en autoriteit.
Academici en journalisten moeten hierover goed nadenken.
Wat op het spel staat, is niets minder dan de geloofwaardigheid
van media, academici en hun zinvolle, op feiten gebaseerde bijdrage
aan de democratische menings- en besluitvorming, en
aan ons zoeken naar waarheid en toekomstperspectief.

Test